عید سعید غدیر که عید ولایت سید اوصیای الهی امام علی (ع) است همانند عید قربان و عید فطر از ایام الله محسوب می شود .پیامبر اکرم درباره روز عید غدیر فرمود : روز غدیر خم برترین اعیاد امت من است و آن روزی است که خدای متعال به من فرمان داد تا برادرم علی بن ابی طالب را به عنوان پرچم هدایت امت نصب کنم و آن روزی است که خدا دین را در آن کامل کرد و نعمت را بر امت من تمام کرد و اسلام را به عنوان دین برایشان پسندید .
آداب عید غدیر : 1- روزه داری که اجر فراوانی دارد و کفاره گناهان است .2- زیارت امیر مومنان یا زیارتهای مخصوص ، از جمله زیارت امین ا…3- دعاهای مخصوص و مشترک این روز از جمله دعای ندبه 4- نمازها و سجده های مخصوص این روز 5- تهنیت گفتن به برادران دینی در ملاقاتها با جمله ( الحمد لله الذی جعلنا من المتمسکین بولایه امیر المومنین والائمه (ع)
6- پوشیدن جامه های نیکو ، زینت کردن و استفاده از بوی خوش .7- شادی کردن و شاد کردن شیعیان و در گذشتن از خطاهای ایشان 8- برآوردن نیازهای مومنان و هدیه دادن به آنان 9- صدقه دادن به فقیران 10- ارتباط با خویشاوندان و توسعه دادن بر خانواده خود ( افزون امکانات رفاهی )11- اطعام مومنان که همانند اطعام پیامبران و صدیقان است 12- مصافحه با مومنان ، رفتن به زیارت آنان و تبسم کردن به رویشان 14- شکرگزاری به درگاه خدای سبحان به پاس نعمت بزرگ ولایت
ایام عید غدیر بنام ایام ولایت نامگذاری شده است . آیه مباهله و آیه ولایت در این ماه نازل شده است ، آیه اکمال در روز عید غدیر نازل شده است. بحث ما در مورد آیات ولایت در قرآن است. کتاب آیات ولایت در قرآن از آیت الله مکارم است که ایشان در این کتاب 25 آیه را بحث کرده است که پنج آیه آن در مورد امامت است بخصوص در مورد ولایت حضرت امیرالمومنین ،پنج آیه در مورد فضایل حضرت علی (ع) است و بقیه آن در مورد اهل بیت است .
از این پنج آیه ، سه آیه در سوره مائده است . آیه 67 است ( آیه تبلیغ )که می فرماید : ای پیامبر رسالت خودت را برسان . این آیه در روز عید غدیر نازل شده است .این آیه پنج بخش دارد که خدا می فرماید : ای رسول ، این خطاب به رسول است یعنی این خطاب مربوط به رسالت است .بخش دوم آیه می فرماید : آن چیزی که قبلا به تو ماموریت داده ایم را به اطلاع عموم برسان .( این ماموریت همان جانشینی حضرت امیرالمومنین است) .معنای بعضی از آیات در شان نزول آن آیه معنا می شود. در کتاب تفسیر کبیر فخر رازی در مورد این آیه می فرماید : این آیه در فضل حضرت علی(ع) نازل شده است .وقتی این آیه نازل شد پیامبر دست علی را گرفت و گفت که هر کس من مولای او هستم علی مولای اوست . عُمر در آنجا علی را ملاقات کرد و جلو آمد و گفت :پسر ابوطالب ،مبارک باشد .تو امروز رهبر من و رهبر همه ی مومنان و مومنات شده ای. بخش سوم آیه می فرماید : تو وظیفه ات را انجام داده ای ولی اگر این را انجام ندهی گویا رسالت خودت را انجام نداده ای . این بخش آیه اهمیت ولایت را می رساند. بخش چهارم می فرماید : پیامبر ابلاغ این دستور خطراتی در پی دارد، از واکنش پنهان و آشکار نترس. در ذیل آیه معارج داریم که فردی در همان موقع مخالفت کرد و گفت که من حاضربمیرم ولی این انتخاب را قبول نکنم. این آیه نشان می دهد که احتمال بروز خطر بوده است . پس این ابلاغ خیلی مهم بوده که خطر آمیز هم بوده است . بخش پنجم می فرماید: اگر کسانی پافشاری بر عقایده خود کردند ناراحت نشو زیرا آنها صلاحیت هدایت ندارند. این آیه بسیار مهمی است که تاکید برموضوع امامت و ولایت دارد.
آیه دوم در آیه سوم ( آیه اکمال )سوره مائده است .سوره مائده آخرین سوره ای است که بر پیامبر نازل شد . بعد از نزول این سوره پیامبر از دنیا رفت . بعضی مواقع یک سوره ی قرآن کامل نازل شده است.مثل سوره والعصر و الرحمن . بعضی از سوره های قرآن بصورت آیه آیه نازل شده است و بتدریج نازل شده است . مثل سوره بقره و آل عمران . بعضی ها می گویند که این آیات را خود پیامبر جایگزین کرده است و بعضی معتقد هستند که بعد از رحلت پیامبر بدین صورت درآمده است . در بعضی آیات دو مفهوم مستقل کنارهم گذاشته شده است و با هم ارتباط ندارد. آیه 3 سوره مائده هم این طور است . یعنی یک بحث مستقلی در مورد گوشت های حلال می کند که خوردن گوشت های مردار و خوک بر شما حرام است .بعد می فرماید : در این روز دین بر شما کامل شد و کافران مایوس شدند، نترسید و فقط از خدا بترسید ... و اگر شما در اضطرار قرار گرفتید . اگر این قسمت را از آیه حذف کنیم خللی بر آیه وارد نمی شود و این نشان می دهد که این جمله ی معترضه است .و این نشان می دهد که این حادثه مهمی است که همان حادثه ی غدیر است. وقتی این آیه نازل شد پیامبر فرمود: الله اکبر، خدا را شکر می کنم بخاطر اکمال دین، اتمام نعمت و رضای خدا و ... . شما می توانید در کتاب تفسیر نمونه ،تفسیر این آیه را بخوانید.
آیه بعدی آیه 55 ( آیه ولایت )سوره مائده است که در مورد حضرت امیر است که در حال نماز انگشتر خودشان را به فقیر دادند. بعضی ها شبهه می اندازند که مگر می شود حضرت در حال نماز انگشتر به فقیر بدهد زیرا در حال نماز، تیر از پای حضرت می کشیدند و حضرت متوجه نشد. در پاسخ باید گفت که این انفاق، کار دنیوی نبوده است ولی تیر درآوردن کار نیوی است و حضرت متوجه آن نمی شده است ولی ما در قرآن همیشه نماز را همراه با انفاق داریم و این انفاق حضرت در راستای نماز بود. این کار در راستای عبادت بود. پیامبر از خدا تقاضا کرد که جانشین او را معرفی کند. آیه نازل شد : همانا ولی شما خدا، پیامبر و کسانی هستند که نماز می خوانند و در حال رکوع انفاق می کنند. حالا ممکن است که بعضی ها بگویند که چرا خدا اسم حضرت علی(ع) را نیاورده است .قرآن خیلی از اوقات کلیات را بیان می کند. مثلا در مورد نماز کلی گفته است و تعداد رکعت ها را نگفته است . مثلا در حج باید هفت دور طواف کنیم ولی این در قرآن نیست و جزو سنت پیامبر است .
آیه 59 سوره نساء معروف به آیه اولی الامر است. منابع شیعه و سنی روی این آیه تاکید دارند. اولی الامر یعنی کسی که ولایت امر دارد و قدرت مدیریت دارد و این اولی الامرعطف به رسول شده است و اطاعت از اولی الامر ،اطاعت از رسول است . اولی الامر یعنی جانشینان پیامبر .
جابربن عبدالله انصاری نزد پیامبر آمد و سوال کرد که اطاعت از اولی الامر یعنی چه ؟ پیامبر همه امامان را با نام شمردند.
آیه 119 (آیه صادقین) سوره توبه می فرماید: ای مردم تقوا داشته باشید و همیشه با صادقان باشید . این آیه می رساند که صادقین معصوم هستند. روایت داریم : نحن الصادقون .
این آیات پنج گانه نشانه ی جانشینی حضرت علی(ع) و ولایت است . در روایت داریم که ما به ولایت نمی رسیم مگر با عمل و تلاش . ما باید سیره اهل بیت را عملی کنیم تا از پیروان عملی ائمه باشیم.
جریان غدیر در آخرین حج پیامبر اتفاق افتاد.در این مورد روایات متواتری وجود دارد یعنی تعداد راویان این روایت زیاد است .کتاب گزیده ی الغدیر برای مطالعه خیلی مفید است. آیا رسول خدا از حوادث پس از رحلت خودشان خبر داشتند ؟ اگر بگوییم که حضرت از این حوادث خبر نداشتند که این درست نیست .زیرا احادیثی از پیامبر نقل شده است که نشان دهنده ی پیشگویی پیامبر است . انس بن مالک گفت که دیدم سر امیرالمومنین روی سینه پیامبر است و پیامبر گریه می کرد و وقتی علت را پرسیدم پیامبر فرمود: من بخاطر اتفاقاتی که بعد از من برای علی روی می دهد گریه می کنم. سلمان نزد پیامبر رفت و گفت: هر پیامبری جانشینی داشته است ، جانشین شما کیست ؟ حضرت ساکت شد و فرمود: می دانی وصی حضرت موسی چه کسی بود .سلمان گفت: بله ، او یوشع بن نون بود .حضرت فرمود : می دانی که چرا او جانشین حضرت موسی شد؟ سلمان گفت : بله ،چون یوشع از همه عالم تر بود. پیامبر فرمود: جانشین من و کسی که اسرار من را می داند و بهترین فرد بعد از من که دَین مرا ادا می کند، علی بن ابیطالب است .این احادیث نشان می دهد که پیامبر از حوادث پس از مرگش اطلاع داشتند و فضاسازی می کردند. حتی پیامبر از حوادث کربلا هم خبر داشتند. پیامبر برای بعد از خودشان چه تدبیری اندیشیدند؟ امام خمینی پس از خودشان تدابیری مثل مجلس خبرگان اندیشیدند تا جامعه بی سرپرست نماند. پیامبر بعد از بیست و سه سال تلاش برای مسلمان کردن مردم چه تدبیری اندیشیدند؟یکی از فرضیات این است که پیامبر در این مورد سکوت کرده است که این توهین به پیامبر است . این کار نشانه ی بی فکری است .پیامبر وقتی به جنگ تبوک رفت علی را بعنوان جانشین خودش در مدینه گذاشت. در ضمن انبیاء گذشته همه جانشین داشتند و اگر پیامبر در این مورد سکوت می کرد، این کار خلاف سیره ی انبیاء گذشته می شد. پس این کار با عقل جور در نمی آید .فرض بعدی این است که پیامبر این کار را به مجلسی واگذار کرد تا جانشین را تعیین کنند که شاهدی بر این مطلب نیست. فرض سوم این است که پیامبر فرد خاصی را بعنوان جانشین معرفی کرده است .اعتقاد و باور ما بر اساس احادیث متواتر این است که پیامبر فردی را بعنوان جانشین انتخاب کرده است. حتی ما آیاتی مثل آیات تبلیغ ،اکمال و لایت در قرآن راداریم .پیامبر برای تعیین جانشین، آمادگی تربیتی اجرایی وعملی را انجام داد . روز غدیر روز اعلام است نه آمادگی .در یوم الانذار که پیامبر اقوام خود را دعوت کردند، علی را بعنوان جانشین خودشان معرفی کردند. در جنگ تبوک پیامبر به مردم گفت که نسبت علی به من مثل هارون به موسی است. برای اینکه جامعه آمادگی پذیرش علی را داشته باشد پیامبر سه تا کار را انجام دادند. پیامبر ابوطالب را به خانه آوردند و او را آموزش دادند. امیرالمومنین می فرماید:پیامبر هر روز یک صفت اخلاقی را برجسته می کرد و من آنرا عملی می کردم. امیرالمومنین آنقدر کوچک بودند که در دامن حضرت می نشستند، پس امیرالمومینن بزرگ شده ی دست پیامبر است. داریم که امیرالمومنین در غار حرا شنید آنچه را که پیامبر شنید. علی می گوید :من مثل بچه شتری که در دنبال مادرش است به دنبال پیامبر بودم. این آمادگی تربیتی علی است .در تمام ساعات زندگی این دو بزرگوار با هم بودند. آمادگی بعدی آمادگی اجرایی است. در جنگ خندق پیامبر فرمود :تمام اسلام به جنگ کفر می رود. در جنگ خیبر پیامبر فرمود : من پرچم را به کسی می دهم که پیامبر و خدا را دوست دارد و خدا و رسول هم او را دوست دارند و بعد پرچم را به علی داد. امیرالمومنین مامور شد که سوره ی برائت را به مکه اعلام کند. کسی که همراه پیامبر بت شکست امیرالمومنین بود. عده ای به پیامبر سلام کردند و پیامبر به آنها گفت که به علی هم سلام کنید و بگویید: السلام علیک یا امیر المومنین .امیرالمومنین صفت خاص علی بن ابیطالب است .امام صادق (ع)می فرماید :به من امیرالمومنین نگویید زیرا این صفت جدم علی است .دیدگاه بعدی تدبیر عملی است.
یامبر برای جانشینی پس از خودشان چه تدبیری اندیشیدند؟ پیامبر مامور به ابلاغ شد. یکی از تدابیر پیامبر ،آمادگی ها تربیتی ، آمادگی اجرایی و آمادگی عملی امیرالمومنین برای جانشینی بود. پیامبر از اوایل اسلام با مردم برخوردی کردند که مردم بدانند که نبوت از امامت جدا نیست .در حدیث ثقلین پیامبر می فرماید :من در میان شما دو چیز گرانبها می گذارم یکی قرآن و یکی عترت ، این دو از هم جداشدنی نیستند. یکی از علمای بزرگ اهل سنت کتابی بنام فضایل علی بن ابیطالب دارد که بیشتر سندهای این کتاب درست است.ایشان ده ها هزار حدیث از پیامبر در مورد فضایل علی آورده است .حدیث داریم: علی با حق است و حق با علی است ،علی با قرآن است و قرآن با علی است .پیامبر به مردم معیار می دادند. در جنگ جمل فردی نمی دانست که حق با کیست ،زیرا می دید که هر دو سپاه نماز می خوانند و از اصحاب پیامبر هستند. او گفت :مگر پیامبر نفرمود که هر کجا که عماریاسر باشد حق همانجاست ؟پس حق با سپاه علی است.عماریاسر با امیرالمومنین است زیرا حق با اوست. این تدبیر عملی پیامبر بود .حدیث غدیر هم یکی از تدابیر دیگر عملی است . زیارتنامه غدیر از امام هادی (ع) نقل شده است که استدلال یک دوره امامت امیرالمومنین است و همه از آیات قرآن است .این زیارت مخصوص امیرالمومنین است .امام هادی(ع) به جدّشان می فرماید که تو کسی هستی که خدا وصف تو را گفته است . این تدابیر عملی پیامبر خیلی زیاد است .یکی دیگر از تدابیر همان بود که پیامبر فرمود: کاغذ و قلم بیاورید که جانشینی علی را بنویسم .جانشینی علی از طرف خدا بوده است و پیامبر آنرا ابلاغ کرده است.
پاسخ – در روایات داریم که همه ی انبیاء این روز را تکریم می کردند.از مستحب موکد امروز، اطعام و صدقه دادن است .طعام دادن حتما نباید سفره های سنگین باشد. عیدی دادن در این روز خیلی خوب است.مستحب است که انسان در این روز لباس نو بپوشد. در این روز خوب است که همه به یکدیگر سر بزنند. البته در میان ما رسم است که به دیدن خانواده های سیّد می روند که این هم خیلی خوب است ، ملاقات بیمار رفتن در این روز خوب است. پیامبر فرمود: فرزندان مرا اکرام کنید.ثواب صدقه دادن در این روز هزار برابر می شود. ما باید سرور در بین مردم ایجاد کنیم. همه ی مسلمانان باید خودشان را صاحب این عید بدانند. حتی برادران سُنی ما هم این روز را جشن می گیرند. این روز بنفع اسلام بوده است و بخاطر همین این روز برای همه ی مسلمانان مهم است و باید این روز را تکریم کنند. همه ی مسلمانان با هم اتفاق دارند که این سخنان در این روز از پیامبر گفته شده است .اختلاف ما بر سر این است که آنها می گویند ولایت به معنای دوستی است .حضرت عیسی به خداوند گفت که پیروان من غذای آسمانی می خواهند زیرا موسی غذای آسمانی به پیروانش داده است. عیسی گفت که خدایا تو برای ما از آسمان مائده بفرست تا ما این روز را عید قرار بدهیم .پس ما همه باید روز غدیر را جشن بگیریم و آنرا عید قرار بدهیم زیرا ولایت امیرالمومینن در این روز به مردم ابلاغ شده است .
حضرت رسول اکرم در وادی خم در حالیکه امیر المؤمنین را بر روی دست بلندکرده بودند،
ضمن خطبه ای طولانی خطاب به مسلمانان نموده ، فرمودند : آیا مقام اختیار من بشما از
اختیار شما بجانهای خودتان بیشتر نیست؟ همه گفتند: بلی ، آنحضرت فرمود : کسیکه من
اختیار تصرف در امور او را دارم ،پس این علی اختیار تصرف او راداشته و ولیٌ اوست، بار پروردگارا
دوست بدار کسیکه علی را دوست دارد ، و دشمن دار کسیکه علی را دشمن دارد ،و یاری کن
کسیکه علی را یاری کند، و خوار کن کسیکه علی را خوار کند.
با قلبی خرم و دلی شاد تبریکات صمیمانه خود را بپاس بزرگ موهبت الهی: تبلیغ رسول اکرم
مقام خلافت و ولایت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب علیه السلام را در غدیرخم بعموم مسلمین
جهان ابراز می داریم ،و از خدای منان ظهور فرزند برnومندش حضرت قائم آل محمد را تمٌنا
می نمائیم.
خداوندا این عید را بر همه مبارک گردان،و آنان را به پیروی از هدف مقدٌس آنحضرن و استقامت
در راه وصول بمقصد اعلای آن سرور تأیید فرما.
ای غدیر!
تو دیگر یک برکه‌ی خاموش نیستی،
تو مادر اقیانوس‌هایی.
تک درخت کناره‌ی آبگیر!
سایه‌ات را بگستران!
ما آمده‌ایم بیعت کنیم.
که امروز هم دیر نیست ...
اکنون به شکرانه‌ی پیوند غدیر با قلب‌هایمان،
در جشن ولایت علی علیه السلام به شادی می نشینیم.
بعد از توحید و در راستای نبوت، هویت دینی ما در ولایت است و غدیر مشعل همیشه فروزان این باورهای جاوید است. غدیر آهنگ بیداری تشیع است. غدیر آهنگ هوشیاری و تحرک است. و غدیر، زنگ تداوم امامت با ظهور پیروز مهدی آل محمد صلی الله علیه و آله است.
در هفته رویدادهای شگفت تاریخ همچنان غدیر و مباهله به نشانه برادری و به یاد تلاشهای غدیری، خرسندیم در شادمانی این ایام در نشستی معرفتی در کنار شما باشیم.
آفتاب تند نیمروز به آبگیری کوچک اما دریایی، در میان بیابان تفت و ریگزاران قهر آلود بدخویی، آن روز از پی هجده طلوع پر غروب می تابید....
و در آن هنگامه، به کوهی، بر ستیغ کوه و نوری بر بلندای نور می نگریست، و بدان درگاه نماز روشنایی می گزارد.
آری، در آن پگاه آیت کمال غدیر تفسیر شد و در پس آن تا دیری پیمان شکنان نا استواردل، به همهمه بیعت غریدند.
ما اما، به راستی نقد مزجات جان به سودای بیعت می بریم. باشد که خریدارمان بپذیرد.
بر ما مرزبانان حماسه ولایت بایسته تر است که این یادمان بزرگ را بشکوه تر بداریم و باعهدی و سپاسی دیگر، دیگر بار استوارش داریم و با ترانه نام بلند محبوب، فرشتگان را به وجد آریم و با هم بسراییم:
"الحمدُ اللهِ الَّذی جَعَلَنا مِنَ المُتِمَسِّکینَ بِولایَهِ عَلیِّ بنِ اَبی طالِب"
از حجه الوداع می آییم؛ همپای رسول،
آکنده از رحمت بعثت؛
اما عطشناک ماندگاری آن
در رایحه امامت.
غدیر، تموّج تاریخ نبوت است در جاودانگی ولایت؛ که زلال پرشکنجش، نای جان را می نوازد و التهاب راه دشوار آینده را فرو می نشاند.
ما با پیامبر و علی همراهیم و جبرئیل را در پیام رسانی خدای و در خاتمیت بعثت می نگریم و نوای:
"بَلِّغ ما انزل الیک..."
را ترنم خوشنوای همیشه تاریخ تشیع می شنویم.
غدیر، گشاینده افق روشنی شد که نوید ماندگاری امیر المومنین (ع) بر فراز تارک تابناک اهل بیت علیم السلام در همت تاریخ قرآن بود.
به انگیزه بزرگداشت این باشکوهترین فراز تاریخ، از شما دعوت می کنیم در محفلی که قطره ای از چشمه سار ولایت مولا را به کام جان می چکانیم، حضور یابید تا میثاق مودت خود را به پیشگاه باری شکر بگذاریم.
غدیر، فریاد تمامت بعثت و تداوم تاریخ انسان ساز انبیاء الهی است.
غدیر، آخرین منزلگاه اتمام حجت خدا و اولین سرای ساکنان حریم امن است.
غدیر، برکه ای که قطره قطره آن ضامن تموّج دریادلان عاشقی است که امامت و ولایت را تنها در برگزیدگان بر حق خدا می بینند.
غدیر، سر آغاز تاریخ امت؛ تاریخ امامت بر حق اسلام.
غدیر، الگوی خدایاورانی است که بر تمسک به حبل الله المتین ولایت خاندان پیامبر مستحکم دانسته اند.
غدیر، تمامیت تاریخ شیعه است.
وما، هم اینک در غدیری دگرباره به لبیک می نشینیم.
دید و بازدید
دید و بازدید یکى از آداب روزهاى عید و شادى است. این سنت مردم را شادابتر و نام و یاد عید را در دل و ذهنشان ریشهدارتر مىکند. اسلام همین سنت را براى عید غدیر در نظر گرفته و آن را مورد تأکید قرار داده است.
امام رضا(ع) فرمود: من زار مؤمنا ادخل الله قبره سبعین نورا و وسع فى قبره، و یزور قبره کل یوم سبعون الف ملک یبشرونه بالجنة. (21)
کسى که در روز غدیر به دیدار مؤمنى برود خداوند هفتاد نور بر قبر او وارد و قبرش را وسیع مىسازد؛ هر روز هفتاد هزار فرشته قبرش را زیارت کرده، به او بشارت بهشت مىدهند .
شایسته است این سنت در روز غدیر، که بزرگترین عیدهاست، اجرا شود تا علاوه بر احیاى روز غدیر رشتههاى الفت و مودت میان مردم محکمتر شود.
رـ روزه
روزه در روز غدیر، بسیار مستحب است و فضیلتى استثنایى دارد.
امام على(ع) فرمود: إذا اخلص المخلص فى صومه لقصرت ایام الدنیا عن کفائته. (22)
اگر بنده مخلصى در روزه این روز اخلاص داشته باشد، همه روزهاى دنیا توان برابرى با آن را ندارد؛ به عبارت دیگر، اگر کسى تمام روزهاى دنیا زنده باشد و همه را روزهدار سپرى کند، ثوابش کمتر از ثواب روزه این روز خواهد بود.
نخستین جانشین راستین رسول خدا همچنین فرمود: ... و جعل الجزاء العظیم کفاءة عنه. (23)
... خداوند در برابر روزه عید غدیر پاداشى بزرگ نهاده است. امام صادق(ع) یارانش را به این امر تشویق مىکرد و مىفرمود:
إنى احب لکم أن تصوموه... (24) .
من دوست دارم شما این روز را روزه بگیرید.
آن بزرگوار همچنین مىفرمود: صیام یوم غدیر خم یعدل عندالله فى کل عام مائة حجة و مائة عمرة مبرورات متقبلات. (25)
روزه روز غدیر خم نزد خداوند،در هر سال، برابر با صد حج و صد عمره مقبول است.
پیرامون روزه غدیر روایت بسیار وارد شده آنچه ذکر شد از باب نمونه بود.
زـ زیارت
یکى از اعمال روز غدیر زیارت امیرمؤمنان على(ع) است.
زیارت آن حضرت(ع) به دو صورت ممکن است:
.1 زیارت در حرم مطهر
امام رضا(ع) به احمد بنمحمد بنابى نصربزنطى فرمود: اى فرزند ابونصر، هر کجا بودى در روز غدیر کنار قبر امیرمؤمنان(ع) حاضر شو! همانا خداوند در این روز گناه شصت سال مرد و زن مؤمن را مىآمرزد.
بدرستى که پروردگار در این روز دو برابر آنچه در ماه رمضان شب قدر و شب عید فطر آزاد مىکند، مىرهاند. (26)
شیوه زیارت آن حضرت را از امام هادى(ع) مرحوم شیخ عباسى قمى(ره) در مفاتیحالجنان روایت کرده است. (27)
.2 زیارتهاى عمومى این زیارت، که به حرم مطهر اختصاص ندارد و ارادتمندان ولایت در همه جا مىتوانند از آن بهره گیرند، دو مورد است:
الف. زیارت امین الله؛ (28)
ب. زیارت روایت شده از امام صادق(ع) (29) .
هر دو زیارت در مفاتیح ذکر شده است.
زینت دادن
آراستن پیکر و آذین بستن خانه، کوچه و بازار، در روزهاى عید، عملى رایج است. عیدى در ذهن و دل مردم زنده است که در آن خویش را بیارایند و در و دیوار را آذینبندى کنند.
چون عید غدیر بزرگترین عید است مردم باید در آن، بیش از هر عید دیگر، شادمانى کنند و خود و جامعه را بیارایند. فضیلت این عمل بسیار است، امام رضا(ع) فرمود:
روز غدیر روز زینت است، کسى که براى روز غدیر زینت کند خداوند همه گناهان کوچک و بزرگش را آمرزیده، فرشتگانى به سویش مىفرستد تا حسنات او را بنویسند و تا عید غدیر سال بعد بر درجات او بیفزایند. (30)
اهمیت زینت در این روز چنان است که امام رضا(ع) براى گروهى لباسهاى نو، انگشتر و کفش فرستاد. (31)
شـ شادى کردن
امام على(ع) فرمود: و اظهروا ... السرور فى ملاقاتکم؛ (32) در برخوردها شادى را آشکار کنید.
امام صادق(ع) فرمود: روز غدیر روز خوشحالى و شادى است. (33)
شکر گزارى امام على(ع) فرمود: در روز غدیر، خداى را بر آنچه به شما ارزانى داشته( نعمت ولایت) شکر کنید. (34)
صـ صدقه دادن
روز غدیر یکى از مستحبات مؤکد صدقه دادن است. امام على(ع) فرمود: الدرهم فیه بمائتى الف درهم؛ فضیلت یک درهم، (35) که در روز غدیر داده شود، با فضیلت دویست هزار درهم برابر است.
صلوات فرستادن
امام صادق(ع) فرمود: در روز غدیر، بر محمد و اهل بیتش صلوات بسیار مىفرستى. (36)
طـ طعام دادن
در روز غدیر غذا دادن به مؤمنان اهمیت بسیار دارد، امام صادق(ع) مىفرماید: و اطعم اخوانک؛ (37) در روز غدیر، برادران دینىات را اطعام کن.
امام رضا(ع) در فضیلت این عمل فرمود: من اطعم مؤمنا کان کمن اطعم جمیع الانبیاء و الصدیقین؛ (38) کسى که مؤمنى را در روز غدیر غذا دهد مانند فردى است که تمام پیامبران و صدیقین را غذا داده است. اهمیت طعام دادن در این روز به اندازهاى است که امام صادق(ع) روز غدیر را روز اطعام طعام (39) خوانده است.
عـ عبادت
امام رضا(ع) فرمود:
هو الیوم الذى یزید الله فى مال من عبد فیه... (40)
غدیر روزى است که خداوند بر مال کسى که در آن عبادت کند، مىافزاید ... .
عطر زدن
بر اساس برخى از روایات امام صادق(ع) مؤمنان را به استعمال عطر در روز غدیر سفارش کرده است. (41)
عمل صالح انجام دادن
روى ان العمل فیه یعدل ثمانین شهرا و روى انه کفارة ستین سنة. (42)
روایت شده که کردار نیک در روز غدیر، با عمل هشتاد ماه برابرى مىکند؛ و نیز روایت شده که کردار نیک در این روز کفاره شصت سال است.
غـ غسل کردن
علماى شیعه بر استحباب غسل در روز غدیر اجماع دارند (43) و آن را مستحب مؤکد مىدانند. (44) بهتر این است که غسل در اول روز انجام گیرد. (45)
قـ قضاى حوائج مؤمنان
امام صادق(ع) فرمود: واقض حوائج اخوانک؛ (46) در عید غدیر حاجتهاى برادرانت را برآور!
کـ کمک کردن
کمک کردن به ضعیفان و نیازمندان پیام ویژه صاحب غدیر براى روز غدیر است؛ پیامى که به فرمان حضرت(ع) باید دهان به دهان به همه مردم ابلاغ شود:
و لیعد الغنى على الفقیر و القوى على الضعیف؛ (47) باید در روز غدیر ثروتمند به تهیدست و توانا به ناتوان کمک کند.
گـ گذشت و آشتى کردن
چشمپوشى از گناه برادران و برقرارى ارتباط دوستانه از دیگر مستحبات روز غدیر شمرده شده است. (48)
گشادهرویى
امام على(ع) فرمود: و اظهروا البشر فیما بینکم؛ (49) با یکدیگر با گشادهرویى برخورد کنید.
مـ مساوات
امام على(ع) فرمود: و ساووا بکم ضعفائکم؛ (50) میان خویش و ضعیفان مساوات ایجاد کنید.
مصافحه
امام على(ع) فرمود: إذا تلاقیتم فتصافحوا بالتسلیم؛ (51) وقتى در روز غدیر یکدیگر را ملاقات کردید به هم دست بدهید و سلام کنید.
مهربانى و عطوفت کردن
امام على(ع) فرمود: و التعاطف فیه یقتضى رحمة الله و عطفه... (52)
با یکدیگر عطوفت و مهربانى کردن در روز غدیر، موجب رحمت و عطوفت خداى متعال خواهد شد .
مهمان کردن امام رضا(ع) در روز غدیر گروهى را براى افطار نزد خود نگاه داشت. (53)
نـ نماز
.1 نماز شب عید غدیر
این نماز دوازده رکعت است. هر دو رکعت یک تشهد دارد و در پایان رکعت دوازدهم باید سلام داد. در هر رکعت، بعد از سوره حمد توحید ده بار و آیةالکرسى یک بار خوانده مىشود. در رکعت دوازدهم باید هر یک از حمد و سوره را هفت بار خواند و این ذکر را ده بار در قنوت تکرار کرد: لا اله الا الله وحده لا شریک له، له الملک و له الحمد یحیى و یمیت و یمیت و یحیى و هو حى لا یموت بیده الخیر و هو على کل شى قدیر. در دو سجده رکعت آخر، این ذکر ده بار خوانده مىشود: سبحان من احصى کل شى علمه سبحان من لا ینبغى التسبیح الا له سبحان ذى المن و النعم سبحان ذى الفضل و الطول سبحان ذى العز و الکرم اسألک بمعا قد العز من عرشک و منتهى الرحمة من کتابک و بالاسم الاعظم و کلماتک التامة ان تصلى على محمد رسولک و اهل بیته الطیبین الطاهرین و ان تفعل بى کذا و کذا [به جاى کذا و کذا حاجت خود را ذکر کند] و سپس بگوید انک سمیع مجیب. (54)
.2 نماز روز عید غدیر
نیم ساعت پیش از ظهر غدیر، دو رکعت نماز مستحب است. در هر رکعت بعد از حمد، سورههاى توحید، قدر و آیةالکرسى ده بار خوانده مىشود. (55)
.3 نماز مسجد غدیر
امام صادق(ع) فرمود: یستحب الصلاة فى مسجد الغدیر؛ (56) نماز در مسجد غدیر مستحب است.
نیکى و احسان
امام على(ع) فرمود: تباروا یصل الله الفتکم و البر فیه یثمر المال و یزید فى العمر. (57)
به یکدیگر نیکى کنید که خداوند الفت میان شما را پایدار مىسازد و نیکى در این روز موجب افزایش مال و عمر مىشود.
امام صادق(ع) فرمود: ... و اکثر برهم. (58)
... در روز غدیر به برادران ایمانى، بسیار نیکى کن.
وـ وام گرفتن براى کمک به دیگران
امام على(ع) فرمود: من استدان لإخوانه و أعانهم فأنا الضامن على الله إن ابقاه قضاه و إن قبضه حمل عنه. (59)
کسى که وام بگیرد تا به برادران مؤمنش کمک کند از سوى خدا ضمانت مىکنم که اگر او را زنده نگه داشت، بتواند وامش را بپردازد و اگر نگه نداشت، آن دین از دوش او برداشته شود .
توجه به دو نکته آشکار مىسازد که چگونه روز غدیر روزى ویژه به شمار آمده، کمک کردن به دیگران در آن عملى بسیار مهم است.
الف) هر چند وام گرفتن از نظر شرع کار چندان مرغوبى نیست، ولى این کار براى کمک به دیگران مستحب قرار داده شده است.
ب) اسلام حقالناس را بسیار مهم شمرده است، ولى در روایت آمده که اگر وام گیرنده توفیق حیات نیافت، خداوند حق مالى قرضدهنده را از دوش او برمىدارد.
هـ هدیه دادن
امام على(ع) فرمود: هبو ـ أو هیئوا ـ لاخوانکم و عیالکم عن فضله؛ (60) از آنچه خداى متعال بر شما ارزانى داشته، به خانواده و برادرانتان ببخشید. (61)
و نیز فرمود: تهادوا نعم الله کما مناکم نعمتهاى خداوند را به یکدیگر هدیه کنید همان طور که به شما عطا فرموده است.امام رضا(ع) فرمود: أفضل على اخوانک فى هذا الیوم؛ (62) در این روز بر برادرانت بخشش کن.
امام رضا(ع) در این روز براى خانواده گروهى از اصحاب غذا، گندم، لباسهاى نو و حتى انگشتر و کفش فرستاد. (63)
همایش
گردهمایى یکى از اعمال و احکام روز غدیر است. این دستور الهى ـ سیاسى در راستاى تقویت ارتباط با ولایت و رهبرى الهى و پایبندى به لوازم آن صادر شده است.
على(ع) فرمود: ... واجمعوا یجمع الله شملکم؛ (64) در روز غدیر، گرد هم آیید تا خداوند امورتان را از نابسامانى و پراکندگى برهاند.
پىنوشتها:
1)ـ المراقبات، میرزا جواد آقاى تبریزى، ص 217 و .218
2)ـ بحارالانوار، ج 95، ص .302
3)ـ المراقبات، میرزا جواد آقا تبریزى، ص .256
4)ـ التهذیب، شیخ طوسى، ج 3، ص .143
5)ـ الغدیر، علامه امینى، ج 1، ص .287
6)ـ سوره حجرات، آیه .10
7)ـ مستدرک الوسائل، محدث نورى، ج 1، ص .456
8)ـ بحارالانوار، مجلسى، ج 95، ص .322
9)ـ همان، ص .301
10)ـ المراقبات، ص .260
11)ـ الغدیر، ص .274
12)ـ بحارالانوار، ج 95، ص .303
13)ـ المراقبات، ص .260
14)ـ همان، ص .257
15)ـ همان.
16)ـ الغدیر، ج 1، ص .287
17)ـ بحارالانوار، ج 95، ص .321
18)ـ المراقبات، ص .255
19)ـ بحارالانوار، ج 95، ص .319
20)ـ مفاتیح الجنان، ص .507
21)ـ المراقبات، ص .257
22)ـ مصباح المتهجد، ص .702
23)ـ همان.
24)ـ الغدیر، ص .285
25)ـ همان، ص .286
26)ـ التهذیب، ج 6، ص .24
27)ـ مفاتیح الجنان، ص .659
28)ـ همان.
29)ـ همان، ص .80
30)ـ همان، ص .503
31)ـ المراقبات، ص .257
32)ـ الغدیر، ج 1، ص .287
33)ـ همان، ص .284
34)ـ بحارالانوار، ج ، ص .95
35)ـ الغدیر، ج 1، ص 284؛ المراقبات، ص .255
36)ـ المراقبات، ص .262
37)ـ همان، ص .256
38)ـ بحارالانوار، ج 95، ص .322
39)ـ همان، ص .302
40)ـ همان، ج 95، ص .301
41)ـ المراقبات، ص .258
42)ـ التهذیب، ج 1، ص .114
43)ـ المراقبات، ص .260
44)ـ تحریر الوسیله، امام خمینى، ج 1، ص .98
45)ـ بحارالانوار، ج 95، ص .302
46)ـ المراقبات، ص .256
47)ـ مفاتیح الجنان، ص .511
48)ـ مصباح المتهجد، ص 702؛ الغدیر، ج 1، ص 284؛ المراقبات، ص .256
49)ـ مصباح المتهجد، ص 702؛ المراقبات، ص .256
50)ـ همان.
فقه غدیر
غدیر دریایى از معارف است. فقه، فرهنگ، کلام، اخلاق و تفسیر، همه را دارد؛ ولى دریغ که گوهرهایش تا کنون استخراج نشده است، هر چند دستان سخاوتمند امواج غدیر گاه دانههاى گرانبهایى را به ساحلنشینانش ارزانى داشته است.
در این نوشتار بر آنیم نگاهى به فقه غدیر افکنیم، پیش از ورود به بحث توجه به چند نکته ضرورى مىنماید:
.1 مراد از فقه غدیر اعمال مستحب این روز است. روایات سى و شش عمل را در این روز مستحب شمردهاند که ما آنها را به ترتیب حروف الفبا ارائه مىکنیم.
.2 این تعداد حکم براى یک روز نشان از اهمیت، حساسیت و عظمت آن دارد. در اسلام براى هیچ روزى، هر چند بسیار مهم و مقدس، این تعداد حکم ارائه نشده است. در برخى از روزهاى مهم مانند فطر و قربان، عرفه و مباهله اعمال متعددى مستحب شمرده شده، ولى اگر همه آنها را به یکدیگر ضمیمه کنیم، با مستحبات غدیر برابرى نمىکنند.
.3 دومین ویژگى فقه غدیر جامعیت است. در هر زمینهاى عملى وارد شده، اعمالى جامع و بى کم و کاست؛ از عمل عبادى تا برنامه سیاسى همایش و طرح اقتصادى ایجاد مساوات همه در فقه غدیر گرد آمده است. گستردگى و غناى این اعمال چنان است که مىتوان گفت در آینه فقه کامل غدیر کمال دین تجلى یافته است.
.4 سومین ویژگى فقه غدیر این است که براى اعمال آن فضیلتهاى منحصر بفرد قرار دادهاند؛ که در جاى دیگر به چشم نمىخورد و این حتى از فضیلتهاى ماه رمضان نیز بیشتر است. مرحوم میرزا جواد آقا تبریزى مىگوید: «فضیلتى که براى روز غدیر وارد شده نسبت به فضیلتهاى ماه رمضان زیادتر است.» (1)
در خلال اعمال غدیر به برخى از این فضیلتها اشاره خواهد شد.
.5 چرا این حجم از اعمال را، با آن همه فضیلت، براى روز غدیر قرار دادهاند؟ امام صادق (ع) در پاسخ بدین پرسش مىفرماید: «اعظاما لیومک؛ (2) تا با این اعمال روز غدیر را بزرگ بدارى».
این سخن امام ششم(ع) دو حقیقت را آشکار مىسازد: یکى اینکه باید روز غدیر را بزرگ داشت و دیگر اینکه بزرگداشت غدیر با انجام دادن اعمال ویژه این روز تحقق مىیابد.
الفـ افطارى دادن
در میان اعمل روز غدیر افطارى دادن به مؤمن جایگاهى والا دارد. بر اساس روایات در این عمل فضیلتى بزرگ نهفته است. امام على(ع) مىفرماید: من افطر مؤمنا فى لیلة فکأنما افطر فئاما... (3)
کسى که مؤمن روزهدارى رادر غدیر افطار دهد، مانند این است که ده فئام را افطار داده است. فردى پرسید: اى امیرمؤمنان(ع) «فئام» چیست؟ حضرت فرمود: صد هزار پیامبر(ص) و صدیق و شهید. آنگاه ادامه داد: پس چگونه خواهد بود فضیلت کسى که جمعى از مؤمنین و مؤمنات را تکفل کند.
شبیه به این روایت، حدیثى از امام صادق(ع) نیز نقل شده است. (4)
بر اساس برخى از روایات امام رضا(ع) در روز غدیر گروهى را براى افطار نزد خود نگاه داشت . (5)
بـ برادر شدن
روز ولایت روز برادرى است و روز برادرى روز ولایت است؛ این دو با یکدیگر پیوندى ناگسستنى دارند و حلقه وصلشان ایمان است؛ زیرا از سویى ایمان با ولایت پا مىگیرد و از سوى دیگر اهل ایمان برادر یکدیگرند. (انما المؤمنون اخوة) (6)
به همین دلیل عقد برادرى یکى از آداب روز غدیر شمرده شده است. این عقد به صورت زیر است : یکى از دو نفر دست راست خود را بر دست راست دیگرى مىگذارد و مىگوید:
و اخیتک فى الله و صافیتک فى الله و صافحتک فى الله و عادهت الله و ملائکته و رسله و انبیائه و الائمة المعصومین(ع) على أنى إن کنت من اهل الجنة و الشفاعة و أذن لى بأن أدخل الجنة لا ادخلها الا و أنت معى.
با تو در راه خدا برادر مىشوم؛ با تو در راه خدا راه صفا و صمیمیت در پیش مىگیرم؛ با تو در راه خدا دست مىدهم و با خدا، ملایکه، کتابها، فرستادگان و پیامبرانش و ائمه معصومین(ع) عهد مىبندم که اگر از اهل بهشت و شفاعت شده، اجازه ورود به بهشت یافتم، داخل آن نشوم مگر آنکه تو با من همراه شوى.
آنگاه دیگرى مىگوید: قبلت؛ یعنى، قبول کردم. سپس مىگوید: اسقطت عنک جمیع حقوق الاخوة ما خلا الشفاعة و الدعاء و الزیارة؛ جز شفاعت و دعا و زیارت، همه حقوق برادرى را ساقط کردم. (7)
بیرازى جستن
امام صادق(ع) فرمود: تبرى إلى الله عز و جل ممن ظلمهم حقهم؛ (8) در روز غدیر از کسانى که به اهل بیت(ع) ستم کردند بیزارى مىجویى.
پـ پوشیدن لباس پاکیزه و نو
امام صادق(ع) فرمود: یحب ... أن یلبس المؤمن انظف ثیابه و افخرها؛ (9) در روز غدیر لازم است مؤمن پاکیزهترین و فاخرترین لباس خود را بپوشد. مرحوم میرزا جواد آقا تبریزى این عمل را از مستحبات مؤکد غدیر مىشمرد. (10)
تـ تبریک و تهنیت
تبریک و تهنیت از برجستهتریم آداب هر عیدى است. در اسلام نیز سنت تبریک و تهنیت در عید غدیر جایگاهى ویژه یافته است. پیامبر(ص) بر تبریک گفتن در این تأکید مىورزید و به مردم مىفرمود: هنئونى هنئونى؛ (11) به من تهنیت بگویید، به من تهنیت بگویید.
امام صادق(ع) شیوه تهنیت گفتن در روز غدیر را چنین آموزش داده است:
وقتى یکدیگر را ملاقات کردید، بگویید: الحمدلله الذى اکرمنا بهذا الیوم و جعلنا من الموفین بعهده الینا و میثاقه الذى واثقنا به من ولایة ولاة امره و القوام بقسطه و لم یجعلنا من الجاحدین و المکذبین بیوم الدین. (12)
سپاس خداى را که ما را به این روز گواهى داشت و ما را از مؤمنان و کسانى قرار داد که به پیمان و میثاقى که در باره والیان امرش و بر پا دارندگان قسط و عدالتش از ما گرفته است وفا کردیم و ما را از انکارکنندگان و تکذیبکنندگان رستاخیز قرار نداد.
امام رضا(ع) فرمود که، هنگام برخورد با یکدیگر بگویید:
الحمدلله الذى جعلنا من المتمسکین بولایة امیرالمؤمنین(ع) (13)
سپاس خداى را که ما را از تمسککنندان به ولایت امیرمؤمنان(ع) قرار داده است.
تبسم
امام رضا(ع) فرمود: ... و هو یوم التبسم فى وجوه الناس من اهل الایمان فمن تبسم فى وجه اخیه یوم الغدیر نظر الله الیه یوم القیامة بالرحمة و قضى له الف حاجة و بنى له فى الجنة قصرا من در بیضاء و نضر وجهه ... (14)
روز غدیر روز تبسم به روى مؤمنین است. کسى که در این روز به روى برادر مؤمنش تبسم کند، خداوند، در روز قیامت، نظر رحمت به او مىافکند، هزار حاجتش را برآورده ساخته و قصرى از در سفید برایش بنا مىکند و صورتش را زیبا مىسازد.
توسعه زندگى
در روز غدیر، باید چهره زندگى عوض شود. همه باید بکوشند برنامه عادى زندگى خود را بر هم زده و آن را با رفتارهایى سخاوتمندانهتر و نشاطانگیزتر بیارآیند تا همگان در همه جا طعم شیرین عید را بچشند و رایحه دلانگیز آن را استشمام کنند. یقینا در صدر توسعه دادن زندگى توسعه مالى قرار دارد. امام رضا(ع) فرمود: هو الیوم الذى یزید الله فى مال من عبدالله و وسع على عیاله و نفسه و اخوانه... . (15)
روز غدیر روزى است که خداى متعال در مال کسى که خدا را عبادت کند و بر خانواده، خویشتن و برادران ایمانىاش توسعه دهد فزونى پدید مىآورد.
جـ جشن گرفتن
امام رضا(ع) در عید غدیر احوال کسان و اطرافیان خود را تغییر داد و وضع تازهاى در آنان ایجاد کرد. (16)
حـ حمد کردن
پیامبر(ص) فرمود: یکى از سنتها این است که مؤمن، در روز غدیر، صد بار بگوید:
الحمدلله الذى جعل کمال دینه و تمام نعمته بولایة امیرالمؤمنین على بنابیطالب(ع). (17)
دـ دعا
معصومان(ع) پیروانشان را به دعا در روز غدیر سفارش کردهاند. دعاهاى ویژه این روز عبارت است از:
1ـ دعایى که با این جمله آغاز شده است: اللهم انک دعوتنا إلى سبیل طاعتک... (18) .
2ـ دعایى که در آغاز این عبارت دیده مىشود:
اللهم انى اسئلک بحق محمد نبیک و على ولیک و الشأن و القدر الذى خصصتهما دون خلقک.. . (19) . این دعا در مفاتیحالجنان ذکر شده است. (20)
3ـ دعایى که با این جمله آغاز شده است:
اللهم بنورک اهتدیت و بفضلک استغنیت ... .
به بحارالانوار، ج 95، ص 318 مراجعه شود.
