صله رحم  یعنی چه  ؟
پاسخ - دین مبین اسلام وقتی با بعثت پیامبر در حجاز ظهور کرد ، سنتهایی در مردم عرب بود ، غلط یا درست . اسلام سه جور با سنت های غیر اسلامی برخورد می کند . برخورد اول برخورد اثباتی است یعنی یک سنتی خوب بوده که اسلام آنرا نیاورده است ولی اسلام آنرا تایید کرده است . در قبل از اسلام چهار ماه ازسال ، جزء ماههای حرام بود . در اسلام هم این ها حرام بود . مثلا میهمان نوازی عرب و سخاوت . برخورد دوم ، برخورد انکاری بود که با کارهایی که کاملا غلط بود ، مخالفت می شد . مثل خرافاتی که بود . مثلا اعراب وقتی می خواستند که تقاضای باران بکنند ، به دم گاو چوب      می بستند  و آنرا آتش می زدند و می گفتند که این نشانه ی رعد و برق است ، پس باران می آید . کسی که می خواست مسافرت برود ، آتشی روشن می کردند تا از روی آن بپرد . از مسافرت برمی گشت ، آتش روشن می کردند  ، این ها را اسلام نفی کرد . چه ارتباطی بین آتش و سلامت است ؟ این ها خرافات است و عقل سلیم هم این ها را      نمی پذیرد . در ضمن خطراتی هم دارد . مثلا آتش روشن میکردند و دور آن می گشتند و پیمان می بستند ، این روش نادرستی بود . اسلام این ها را تعطیل کرد . برخورد سوم اصلاحی بود . سنتهایی بود که باید در آن تغییراتی ایجاد میشد . سنتهایی بود که بد نبود ولی باید ترمیم میشد . زنی اگر شوهرش می میرد ، یکسال عده می گرفت و آن یکسال هم نباید از خانه خارج میشد . اسلام عده را تقلیل داد و آنرا به چهار ماه و ده روز تبدیل کرد . حج می رفتند ولی عریان دور خانه ی خدا می گشتند . یا دور بُت می گشتند . اسلام بت ها را برداشت و گفت که عریان نباشند .  همه ی سنتهایی که ما داریم از طریق دین وارد نشده است . وقتی حضرت علی (ع) مالک اشتر را به مصر فرستاد ، برای او نوشت : مالک اگر مردم آن منطقه سنت های خوبی دارند با آن مبارزه نکن . فرض کنید که ما به آن طرف دنیا می روییم و می بینیم که سنت قشنگی دارند ، اسلام هم با آن مخالفتی ندارد . اسلام هر چیز صالح و خوبی که به کسی ضربه نزد و خلاف عقل نباشد می پذیرد . یکی از این سنتها در میان ما ایرانیان ، نوروز است . هر کسی برای خودش آغاز سال دارد . این ها همه اعتباری است . چه مسیحیان که در دی میگیرند ، چه عرب ها که در محرم می گیرند ، چه ایرانیان که در اول بهار می گیرند . امام خمینی از ابتدا با نوروز مخالفت نکردند و از سال اول پیام نوروزی داد . مقام معظم رهبری هر سال اسم گذاری میکنند . این سنت نوروز از اسلام نیامده است و یک سنت پسندیده است . که در بطن آن یکسری آداب نهفته است . یکی از این آداب صله ی رحم است . چقدر زیباست . کینه ها کنار می رود ، بهم سر می زنند ، خانه ها تمیز می شود ، بچه ها هدیه می گیرند ، همدلی موج می زند ، این خیلی زیباست . همانطور که طبیعت زیبا میشود ، خانه ها زیبا میشود ، لباس ها زیبا میشود و حال ما هم به بهترین حال تبدیل میشود . صله رحم به دیدن هم رفتن و دید و بازدید است ، ساعتها کنار هم نشستن است ، میوه و شیرینی خوردن و بهم عیدی دادن است .
سوال -  آفات صله رحم چیست ؟
پاسخ - طبیعتا این سنت زیبا ، ممکن است دچار آفت و آسیب هم بشود . نخستین آسیب ، سوءظن و بدگمانی است . در حدیث داریم که  بدگمانی قلب را بیمار می کند و انسانها را در معرض تهمت قرار می دهد . یعنی اینکه وقتی انسان وارد خانه ای میشود ، نگاه منفی نداشته باشد . نگاه غلط نداشته باشد . روایت داریم که بدترین مردم کسانی هستند که بد گمان هستند . بدگمانی و سوء ظن از چند چیز ایجاد میشود . یکی از ظاهر بینی است یعنی انسان ظاهر را نگاه می کند و مطلبی را می گوید . اما کاظم (ع) به سفر مکه می رفتند . فردی ایشان را دید که لباس ساده ای پوشیده و فکر کرد که او صوفی و درویش است . می خواست جلو برود و چیزی بگوید تا او را مسخره کند . تا جلو رفت دید امام است و امام فرمود : بعضی بعض دیگر را مسخره نکنید . نکته دوم در بحث سوءظن حسادت است . گاهی حسادت باعث بدگمانی میشود . پس وقتی میخواهیم برویم و همدیگر را ببینیم با این نگاه منفی نرویم . دومین آسیب تجسس است . حدیث داریم : بدترین مردم کسانی هستند که بدگمان هستند و بدترین بد گمانان کسانی هستند که تجسس می کنند . خوب این را از کجا آورده اید ؟ حالا پسرتان در کنکور قبول نشد ، می خواهد چکار بکند ؟ این دختر را شوهر ندادید ، خواستگار ندارد ؟ خواستگار پارسال چه شد ؟ شما آمده اید ده دقیقه یک احوالی بپرسید و بروید . کسی که بحث را شروع می کند ، توپ برنده در دست اوست . اگر بحث از دختر شما شروع بشود تا آخر بحث همان است . من از بزرگتر ها خواهش میکنم که یک بحث خوب وسط بیاورند . البته بحث سیاسی هم نباشد چون به آسیب مبتلا میشود . بحث های غیبت دیگران هم نه . بطور مثال می خواهید امسال مسافرت کجا بروید ؟ سفر قبل چطور بود . در آن سفر چه اتفاقی افتاد ؟ میشود مسائل تاریخی و اسلامی را مطرح کرد . قرآن می فرماید : لا تجسسوا . پیامبر فرمود : از ظن بپرهیزید . سوظن بدترین دروغ است . کسی با نیت تجسس این دید و بازدید را انجام نمی دهد ولی پیش می آید . حس فضولی انسان را به این مسئله می کشد . آسیب سوم استهزاء و تمسخر است . بعضی ها  در این میهمانیها دو جور استهزا می کنند . گاهی استهزا غایب می کنند و گاهی استهزا حاضر می کنند . مثلا فلانی به میهمانی نیامده است و این طرف بچه ای دارد که خیلی اذیت می کند و یا خودش اخلاق خاصی دارد . هر کسی ممکن است نقطه ضعفی در بیان و رفتارش داشته باشد ، بعضی ها می آیند و عیوب دیگران را مصداق تمسخر و خنده جلساتشان قرا ر می دهند ، این خیلی بد است . یا منطقه ای کار   میکنند مثلا فلانی ها یا فلان شهری ها . قرآن می فرماید : همانا آنهایی که گناهکار و مجرم هستند ، همیشه به دنیای مومنان می خندند . داریم : همدیگر را مسخره نکنید . برای هم لطیفه بگویید ولی نام کسی را نبرید . بگویید که بعضی ها این طور هستند . اسم و نام نبرید . گل مجلس ها تمسخر و دست انداختن دیگران نشود . گاهی در جلسه ای کسی را ملعبه قرار می دهند . بدنبال استهزاء غیبت هم می آید و بدنبال غیبت ،  عیبجویی هم می آید و به دنبال آن کوبیدن افراد هم می آید . چهارمین آسیب سرزنش است . مثلا شما این همه تلاش کردی ، همین درآمدت است ؟ این بچه این قدر درس خواند ، آخر هم قبول نشد ؟ هنوز مستاجر هستی و نتوانستی پشت خودت را ببندی ؟ قرآن می فرماید : خدا و ملائکه بر پیامبر درود می فرستند  ، شما هم درود بفرستید . هر کس خدا و پیامبر را آزار بدهد ، خدا در دنیا و آخرت او را عذاب می دهد . بعضی ها می گویند : ما مردم آزاری شنیده ایم ولی خدا آزاری نشنیده ایم . بله پیامبر فرمود : هر کس مومنی را آزار بدهد من را آزار داده است . و هر کس هم من را آزار بدهد خدا را آزار داده است و هر کس خدا را آزار بدهد ملعون است . طرف نزد امام صادق ( ع ) آمد و امام فرمود ما را تحقیر می کنی ؟ طرف گفت : کجا ؟ گفت : در جُعفه کسی جلوی تو را گرفت و او مر ا سوار نکردی و متکبرانه رد شدی ، تو نمی دانی اگر کسی مومنی را تحقیر کند ما را تحقیر کرده است . هر کس حق مومنی را سبک بشمرد ما را خوار شمرده و حرمت الهی را نادیده گرفته است . ابوهارون می گوید : نزد امام صادق (ع) بودیم و شخصی از خراسان آمد و امام فرمود که چرا ما را خوار می کنید ؟ شخص خراسانی گفت : من غلط بکنم که شما را خوار بکنم . آیا نشنیدی فلانی از تو خواسته ای خواست و تو به او توجه نکردی ؟ بعضی ها خوششان نمی آید که بپرسید کار بچه تان چه شد ؟ کار آقا چه شد ؟ شما وارد منزل شدی که صله ی رحم بکنی و دلی بدست بیاوری ، نه اینکه دلی بشکنی . شاید نمی خواهد بگوید و شاید نمی خواهد که شما بدانید . آسیب پنجم حفظ چشم است . الان شما وارد خانه ای می شوید ، خانم و دخترش می آید ، من به خانواده ها می گویم که ما در اسلام یک حدود و حریمی داریم . درست است که این خانم دختر خاله است ولی نامحرم است . برادر شوهر نامحرم است ، من نمی خواهم تفکیک کنم . مبل است همه دور هم نشسته اید و احوال همدیگر را بپرسید . اما اینکه خانم برادر بدون پوشش جلوی برادرش شوهر بنشیند ، درست نیست . ممکن است که بگویید که خارجی ها این ها را حل کرده اند . خیر شما به درون خانواده های آنها برویید و ببینید که چقدر مشکل دارند . چقدر اختلاف و جدایی دارند . من نمی گویم پشت پرده بنشینید یا پوشیه بزنید . رعایت حریم ها بشود . خودمانی نشوند . شما با هر خانمی در خیابان احوال پرسی نمیکنید ولی با خانم برادر احوال پرسی میکنید . ولی باید پوشش شرعی رعایت بشود . پس حریم ها را رعایت کنید . سه چیز از آداب سفر است . توشه دادن به دیگران ، شما میوه بدهید و دیگری تخمه بدهد و دیگری این است که وقتی سفر تمام شد دیگر پشت سرطرف  حرف نزنید ، چهار چیز عیب نما است : سفر ، آینه ، سفره و معامله . حالا شما دراین سفر عیب هایی از طرف دیدی ، نباید آنرا افشا بکنی . اگر خانه کسی رفتی ، مثلا ماهواره داشت و بعد برویی و بگویید طرف ماهواره دارد . نقاط ضعف طرف را می بینید ، برای دیگری توضیح ندهید . ولی حالا سفر می رویید و ماشین تان در یکی از شهر ها خراب میشود و آنها به شما کمک میکنند . وقتی به شهر خودت رفتی از آنها تعریف کن ولی اگر عکس این بود یعنی به تو کمک نکردند آن را نقل نکن . وقتی با یک کاروانی جایی می روی ، کل کاروان را زیر سوال نبرید . اصلا نقاط ضعف را نباید مطرح بشود . در مورد میهمانی رفتن این را بگویم که فقط خانه ی پولدارها نرویم . خانه فقیر ها هم برویم و ازهمان حداقل ها که از ما پذیرایی میکنند ، لذت ببریم . خانواده ها چه دارا و چه ندار ، این مسئله را در چشم هم چشمی و بورس نیندازید . اجازه بدهید که این میهمانیها هزینه بر نشود . حتما مقید نباشید به خوراکی های درجه یک و گران که اگر فقیری به خانه شما آمد ، فکر کند که چطور در منزلش از شما پذیرایی بکند و چه چیزی جلوی شما بگذارد . در حدیث داریم که دارا هم میانه روی بکند . مثلا پیر زنی است که در یک اتاق کوچک زندگی میکند و یک جعبه شیرینی هم خریده و چایی هم گذاشته ، او دوست دارد که از این شیرینی بردارید نه اینکه به دیده ی تحقیر به آن نگاه بکنید . متکبرانه به میهمانی نرویید . در میهمانی ها به یک غذا اکتفا کنید .  اینجا طرف می فهمد که چه میخورد ولی وقتی چند نوع باشد طرف نمی فهمد چه می خورد . من از پولدارها می خواهم که ساده برگزار کنید تا رسم بشود . هدف دور هم بودن است نه خوردن . صمیمیت مهمتر است . من خیلی با میهمانی در رستوران موافق نیستم . تعاون و کمک کردن به همدیگر خیلی خوب است . شما خانه ی کسی می رویید ، دختر بزرگی دارید به او  بگویید که بلند شود و کار بکند . تعامل کنید که صاحبخانه خسته نشود و شما را دعا کند . حالا در سفر هم همین جور است . کمک کردن به صاحبخانه را فراموش نکنید . در سفر به کسانی که ماشین ندارند و یا جایی را ندارند کمک کنید و با آنها به سفر بروید . و بیشتر خرج را هم شما بعهده بگیرید . سفر کوتاه هم خوب است حتما نباید خیلی طولانی باشد که همه به مسافرت بروند . ششمین آسیب ها بدخُلقی است . روایت درایم که کسی که بدخُلق است ، همنشین او  کم میشود . روایت داریم که    بعضی ها خیلی خشک و عبوس هستند . ششم تکبر است . روایت داریم که انسان متکبر دوست و صدیق ندارد . امام وقتی به ایران آمد و می خواست از هواپیما پیاده بشود ، به ایشان گفتند که آقای پسندیده برادر بزرگ شما می خواهد بالا بیاید . امام فرمود : اگر ایشان بالا بیاید ، من پشت سر ایشان پایین می روم و گفتند که شما رهبر هستید و باید جلو بروید . در آخر آقای پسندیده را قانع کردند که نرود و در جایگاه بماند . رهبر انقلاب با آن جایگاه ، این طور میگوید . شما وکیل هستی ، برادر شما کارگر است ، اشکالی ندارد خانه او برو و کلاس هم نگذار .