آیت الله العظمی مکارم شیرازی اعمالی که در چهارشنبه آخر سال (چهارشنبه سوری) انجام می شود، را حرام اعلام کرد .
به گزارش گروه دریافت خبر خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) منطقه فارس، به نقل از مرکز خبر حوزه، این مرجع تقلید در پاسخ به استفتاء شنوندگان برنامه زمزم احکام رادیو معارف در خصوص کارهای که در شب چهارشنبه سوری انجام می‌شود، آنها را از چندین جنبه دارای اشکال دانست و افزود: کارهای که به عنوان شب چهارشنبه سوری می‌شود از چند جهت اشکال دارد. اول اینکه کارهای خطرناکی است، اگر خطری پیش بیاید در واقع مثل این است که انسان خودکشی کند و یا با دست خودش عضوی از بدن خود را از بین ببرد، پس مسئولیت عندالله دارد.
این مرجع تقلید افزود: چهارشنبه سوری یک سنت خرافی است، نباید سنت خرافی را احیا کنیم و از همه اینها گذشته اسراف در مال به‌‌شمار می‌رود و نباید اسراف در مال کرد.
آیت‌الله مکارم شیرازی خاطرنشان کرد: کارهایی که در چهارشنبه سوری انجام می‌شود به جهات مختلف حرمت دارد، از جمله خطرهایی که در پیش دارد، دفاع از خرافات و اسرافی است که می‌شود.
وی با ابراز امیدواری نسبت به اینکه همه به خصوص جوانان مراقب باشند و کاری نکنند که خدای نکرده یک عمر گرفتار مشکلات شوند، خاطرنشان کرد: جوانان ببینند اشخاصی را که بر اثر یک لحظه غفلت در شب چهارشنبه سوری گرفتار مصیبت‌های بزرگ شدند.
این مرجع تقلید ادامه داد: اما کارهای دیگری که در آخر سال انجام می‌شود از قبیل خانه تکانی، نظافت، استقبال از خوشحالی و استقبال از ارحام، اینها هیچ اشکالی ندارد، بلکه از نظر اسلام تفریحات سالم جایز است.
آیت‌الله مکارم شیرازی خاطرنشان کرد: بزرگان دین اسلام به تفریح سالم تاکید کردند تا انسان بتواند روح و جسم خود را برای کارهای واجب زندگی آماده کند.
چرا مراجع چهارشنبه سوری را حرام کردند؟
- چند روزی به چهارشنبه پر سر و صدا و جنجالی آخر سال نمانده است و چیزی که در وب سایتها و پایگاه‌های خبری بسیار به چشم می‌خورد، استفتاآتی است که از مراجع معظم تقلید و عالمان دین، پیرامون چهارشنبه سوری منتشر شده است.
در این مقال، همّ ما بیان آن فتاوا و تحلیل و بررسی آنها برای تبیین علت صدور و مصادیق آن است.
چهارشبنه سوری، جشنی است که آن را منسوب به ایران قدیم می‌دانند و آن که دقت در آن نشان می‌دهد که چیزی فراتر از یک جشن بوده بلکه فرهنگی است که معتَقَداتی نیز همراه دارد. از این رو می‌توان آن را از دو جنبه تحلیل کرد.
1- محتوای فرهنگی چهارشنبه سوری
2- چگونگی برپایی جشن چهارشنبه سوری
وقتی خوب به قضیه نگریسته می‌شود این جشن فراتر از ترقه و آتش است بلکه اعتقاد به یک بسته فرهنگی است که می‌توان اهم آن را چنین برشمرد:
1- نحوست چهارشنبه آخر سال
2- خوش یمنی آتش
3- نحوست خاکستر آتشی که از روی آن پریده‌اند.
4- برآورده شدن حاجات با انجام کارهای خاص مانند:
الف- قاشق زنی
ب – کوزه شکنی
ج- پریدن از روی آتش
د- نذر آش و آجیل چهارشنبه سوری
پیامبر اکرم که بنیان گذار نظم نوین و متکامل تعالی بشر است تمام تلاش خود را برای تغییر همین ملاکها و ذائقه‌ها به کار برده است. ایشان و خاندان پاکش جانفشانی کرده‌اند تا شعور جامعه ترقی یافته و عقل جایگاه خود را از تقلیدها و تبعیتها و تعصبها بازپس گیرد.
ابتدا به بررسی بسته‌ی فرهنگی این جشن می‌پردازیم:
شاید قدیم‌ترها که رسانه‌ها کمتر بود و تهاجم های فرهنگی به این شکل سازمان نیافته بود چندان نیازی به تحلیل این ماجرا نبود هر چند در آن زمان نیز حکم قضیه همین بود که امروز هست. اما آنچه ما امروز با آن مواجهیم، شیوه‌های نرم تهاجم است که به صورت های مخملین ظهور می‌کنند تا مقبولیت یابند، که یکی از این شیوه‌ها، مخملِ "فرهنگ ملی" است!
سیاست گزاران و مهندسان تهاجم در پوشش این عنوان هر روز سعی در تخریب باورهای دینی و دور کردن مردم، بخصوص جوانان از دین و فراتر از آن، از تعقل داشته و جامعه را به سوی خرافات پیش می‌برند. اما خرد جمعی و عقل فعال جامعه باید به این سوال ها پاسخ دهد:
1- فرق فرهنگ با خرافات چیست؟
2- ملاک ارزش گذاری فرهنگ ها و سنت ها چیست؟
3- آیا هر چیزی که از نیاکان به یادگار رسیده باشد ارزشمند، و یادگار است؟
داستان زنده به گور کردن دختران در میان اعراب جاهلی بر هیچ کس پوشیده نیست. اما آیا کسی در میان اقوام عرب پیدا می‌شود که آن را به عنوان یک میراث فرهنگی و یک سنت باستانی بستاید و زنده‌اش کند؟
قبح این سنت چنان واضح است که کسی در پاسخ آن تردیدی ندارد و حتی عرب ها شاید از اینکه اجدادشان چنین کاری انجام می‌دادند شرمسار باشند. ولی گاهی، زشتی یک مساله با بزرگ نمایی زیبایی‌های ظاهری، پوشیده شده، مغفول می‌ماند. تا آنجا که عقلای قوم نیز فریفته‌ی خط و خال می‌شوند.
ماجرای سنت چهارشنبه سوری از این دست است، که مافیای تهاجم به پتانسیل آن پی برده و چند سالی است که بدان دست یاخته است.
از مردم فهیم،از دانش آموزان و دانشجویان که قائل به ربط و منطق و استدلالند، سوال می‌کنیم:
1- آتش چگونه خوش بختی می‌آورد؟
2- روز، چگونه می‌تواند نحس، و بدبختی‌زا باشد؟
3- زردی رخسار را چطور می‌توان با سرخی آتش عوض کرد؟
4- خاکستر آن آتشی که از رویش پریده‌اند و از آن سرخی طلبیده‌اند چرا باید نحس باشد؟
5- و هزار سوال دیگر...
بر خلاف آنچه بر سر زبانها نهاده‌اند که جشن چهارشنبه یک سنت هزارساله ایرانیِ اصیل است، دکتر کورش نیکنام، پژوهشگر آداب و سنن ایران باستان، که خود نیز به آیین زرتشت است، عقیده دارد که چهارشنبه سوری هیچ ارتباطی با ایران باستان و زرتشتیان ندارد و شکل گیری این مراسم را به دوران بعد از اسلام و بعد از حمله عربها به ایران می‌داند.
و من سوالی دیگر مطرح می‌کنم: اگر کسی بگوید پدران من برای خوش بختی سرشان را به سنگ می‌زدند، آیا باید اعتقاد داشت که چون آنها به چنین چیزی معتقد بودند و عمل می‌کردند پس درست است؟ و باید آن را زنده نگه داشت و از آن حاجت طلبید؟
آنکه به دنبال زنده کردن این سنت هاست، یا سناریو پرداز تهاجم است که به دنبال تخریب باورهای صحیح و منحرف کردن جامعه از تعقل است و یا ملی‌گرایی است که ندانسته آب به آسیاب دشمن می‌ریزد. اینجاست که وظیفه خطیر متولیان فرهنگی و رسانه‌های جمعی هویدا می‌شود که باید بکوشند بی تحقیق دست به کار نشوند و عمال منویات دشمنان نگردند.
اکنون خوب است به سوال هایی که از خرد جمعی پرسیدیم پاسخ دهیم و شاید بهتر باشد این گونه بگویم که پاسخ های خود را به عقل فعال جامعه عرضه کنیم تا مورد قضاوت واقع شود:
1- فرق فرهنگ با خرافات: فرهنگ ارزشی باید زنده بماند و خرافات باید نابود گردد. فرهنگی که معیارهای ارزشمندی را داراست خوب بوده و باید زنده بماند، اما خرافات، دشمن عقل و منطق و جامعه و فرهنگ بوده و باید نابود شده و از آن پرهیز شود.
2- ملاک ارزش‌گذاری: فرهنگ و سنتی ارزشمند است که عقلایی بوده و در جهت منفعت جامعه و افراد آن باشد.
3- تکلیف آنچه از نیاکان رسیده است: همه سنت هایی که نیاکان داشته‌اند نیکو نبوده است و چه بسا، آنان نیز دچار اشتباه و خرافه شده اند و به جرأت می‌توان گفت که خطای آنان بخاطر پایین بودن دانش و بینش، بیشتر از اکنون نیز بوده است. لذا سنتی که ارزش عقلایی داشته باشد باید به آن نازید و زنده نگه داشت و آنچه به دور از عقل است باید از آن تبری جست.
پیامبر اکرم که بنیان گذار نظم نوین و متکامل تعالی بشر است تمام تلاش خود را برای تغییر همین ملاک ها و ذائقه‌ها به کار برده است. ایشان و خاندان پاکش جانفشانی کرده‌اند تا شعور جامعه ترقی یافته و عقل جایگاه خود را از تقلیدها و تبعیت ها و تعصب ها بازپس گیرد. (در ادامه، تبیین این مطلب را از استاد مطهری خواهید خواند)
آنچه آمد یک سوی قضیه بود. اما تحلیل تاریخی این سنت نیز آن را مخدوش نشان می‌دهد. بر خلاف آنچه بر سر زبانها نهاده‌اند که جشن چهارشنبه یک سنت هزارساله ایرانیِ اصیل است، دکتر کورش نیکنام، پژوهشگر آداب و سنن ایران باستان، که خود نیز به آیین زرتشت است، عقیده دارد که چهارشنبه سوری هیچ ارتباطی با ایران باستان و زرتشتیان ندارد و شکل گیری این مراسم را به دوران بعد از اسلام و بعد از حمله عربها به ایران می‌داند. او می‌گوید:
«در ایران باستان هفت روز هفته نداشتیم. در ایران کهن هر یک از سی روز ماه، نامی ویژه دارد، که نام فرشتگان است. شنبه و یکشنبه و... بعد از تسلط اعراب، به فرهنگ ایران وارد شد. بنابراین، اینکه ما شب چهارشنبه‌ای را جشن بگیریم (چون چهارشنبه در فرهنگ عرب روز نحس هفته بوده) خودش گویای این هست که چهارشنبه سوری بعد از اسلام در ایران مرسوم شد.
برای ما سال 360 روز بوده با 5 روز اضافه ( یا هر چهار سال 6 روز اضافه ). ما در این پنج روز آتش روشن می کردیم تا روح نیاکانمان را به خانه هایمان دعوت کنیم.
بنابراین، این آتش چهارشنبه سوری بازمانده آن آتش افروزی 5 روز آخر سال در ایران باستان است و زرتشتیان به احتمال زیاد برای اینکه این سنت از بین نرود، نحسی چهارشنبه را بهانه کردند و این جشن را با اعتقاد اعراب منطبق کردند و شد چهارشنبه سوری.»1
لازم به ذکر است که از دیدگاه اسلامی ایام هیچ نحوستی ندارند و خوب و بد همه از افعال آدمی است. و نحوستی که به چهارشنبه نسبت داده می‌شود مربوط به فرهنگ اقوام عرب بوده نه فرهنگ اسلام عزیز. این آموزه را در روایات اهل بیت فراوان داریم.
با توجه به این بیانات، می‌توان چند نکته را مورد توجه قرار داد:
1- سنت اصیل ایرانی بودن آن مورد خدشه است. (قابل توجه ملی‌گرایان)
2- برخاسته از یک سنت زرتشتی است. (قابل توجه مسلمانان)
3- هیچ مبنای علمی و عقلی ندارد. (فراخواندن ارواح مردگان!!)
لازم به ذکر است که از دیدگاه اسلامی، ایام هیچ نحوستی ندارند و خوب و بد همه از افعال آدمی است. و نحوستی که به چهارشنبه نسبت داده می‌شود مربوط به فرهنگ اقوام عرب بوده نه فرهنگ اسلام عزیز. این آموزه را در روایات اهل بیت فراوان داریم:
حسن به مسعود مىگوید: به محضر مولایم حضرت ابوالحسن الهادى علیهالسلام رسیدم. در آن روز چند حادثه ناگوار و تلخ برایم رخ داده بود؛ انگشتم زخمى شده و شانهام در اثر تصادف با اسب سوارى صدمه دیده و در یک نزاع غیر مترقبه لباسهایم پاره شده بود. به این خاطر، با ناراحتى تمام در حضور آن گرامى گفتم: عجب روز شومى برایم بود! خدا شرّ این روز را از من باز دارد! امام هادى علیهالسلام فرمود: اى حسن! این [چه سخنى است که مىگویى] با این که تو با ما هستى، گناهت را به گردن بىگناهى مىاندازى! [روزگار چه گناهى دارد!]»
حسن بن مسعود مى گوید: با شنیدن سخن امام علیهالسلام به خود آمدم و به اشتباهم پى بردم. گفتم: آقاى من! اشتباه کردم و از خداوند طلب بخشش دارم. امام فرمود: اى حسن! روزها چه گناهى دارند که شما هر وقت به خاطر خطاها و اعمال نادرست خود مجازات مىشوید، به ایام بدبین مىشوید و به روز بد و بیراه مىگویید! حسن گفت: اى پسر رسول خدا!، براى همیشه توبه مىکنم و دیگر عکس العمل رفتارهایم را به روزگار نسبت نمى دهم. امام در ادامه فرمود: اى حسن! به طور یقین خداوند متعال پاداش مىدهد و عقاب مىکند و در مقابل رفتارها در دنیا و آخرت مجازات مىکند.»2
امام صادق علیه السلام فرمودند: صدقه بده و هر روز که خواهى سفر کن. 3
حَمّاد بن عثمان می‌گوید به امام صادق علیه السلام گفتم: آیا مسافرت در روزی مثل چهارشنبه کراهت دارد؟ فرمود: هر وقت خواستى صدقه بده و به سفر برو و آیة الکرسى بخوان. 4
اما تحلیل چگونگی برگزاری جشن چهارشنبه
آنچه امروز با آن مواجهیم، آسیب های اجتماعی، اقتصادی است که در پی شیوه برگزاری این جشن ها گریبانگیر جامعه شده است که بی شک در راستای اهداف دشمنان و مهاجمان بوده که به دست خود به دامن خویش می‌زنیم.
ضررهای مالی و جانی آن با گزارشاتی که در این ایام از سوی رسانه‌ها ارائه می‌شود بر همگان آشکار است و اصلا نیاز به گزارش ندارد که همه لااقل هراس ترکیدن ترقه‌‌های مهیب را به جان چشیده‌اند. این بخش به دلیل وضوح و ملموس بودن نیازی به اطاله‌ی کلام ندارد.
آیت‌الله جعفر سبحانی در مورد چهارشنبه سوری می‌گوید: قرآن مجید می‌فرماید یکی از اهداف بعثت پیامبر این است که غل و زنجیری که بر افکار مردم بسته شده بود را باز کند. مراد از غل و زنجیر آداب و رسوم جاهلی است که هیچ اثری در اخلاقیات و زندگی انسان ندارد از این رو پیامبر اسلام تمام رسوم جاهلیت که به ضرر انسان بود را لغو کرد. چهارشنبه سوری به نحوی که در ایران رسم شده جهل است و ضررهای آن برای همه مشهود است.متاسفانه به خاطر همین رسوم غلط، جوانان زیادی زخمی و کشته می‌شوند و پدران و مادران آنها در سوگ آنها می‌نشینند.
