شب اول ماه رجب دعایی را گفتیم که پیامبر خدا وقتی هلال ماه رجب را می‌دیدند می‌خواندند. عرضه می داشتند «اللَّهُمَّ بَارِکْ لَنَا فِی رَجَبٍ وَ شَعْبَانَ وَ بَلِّغْنَا شَهْرَ رَمَضَان» (بحارالانوار/ج95/ص376). شب اول ماه رجب عرضه می‌داشتند خدایا رجب و شعبان را بر ما مبارک گردان و ما را به رمضان برسان. یعنی مؤمنین از دو ماه قبل منتظر ضیافة الله رمضان بودند. چقدر باید خدا را شکر کنیم که الحمدلله به این ضیافت رسیدیم. خیلی‌ها به این ضیافت نرسیدند. البته کسانی که به ماه رمضان می‌رسند دیگر فرقی ندارد چه بتوانند روزه بگیرند، یا نتوانند آنها هم باز به ضیافت رمضان وارد شدند. خیلی‌ها به دلیل بیماری یا دلایل دیگر شرعاً معذور از روزه گرفتن هستند و ناراحت هستند، میگویند: ما از رمضان بهره نمی‌بریم. رسیدن به ضیافت الله حمد و شکر الهی دارد.
من اگر بخواهم یک روایت در مورد ماه رمضان بخوانم این حدیث را می‌خوانم. گاهی خانواده‌ها میگویند: جمله‌ای را بگویید که جوان‌های ما در این فصل گرم و روزهای طولانی برای روزه گرفتن تشویق شوند. من این حدیث را می‌خوانم که شیخ صدوق در معانی الاخبار از پیامبر خدا نقل کردند. اگر کسی یک روز را روزه بگیرد، خداوند همه‌ی زمین را پر از طلا به عنوان پاداش در دنیا به او بدهد، باز اجرش کامل نشده تا روز قیامت. دنیا ظرفیت پاداش بندگان مؤمن را ندارد. البته «تطوعا» آمده است. یعنی از روی میل و رغبت باشد. گلایه نکنیم از اینکه چه روزهایی است! چقدر هوا گرم است! الآن کشورهای مثل اسکاندیناوی و نروژ و سوئد، فنلاند 22 ساعت تا 23 ساعت طول روزشان است.
امیرالمؤمنین فرمود: من از دنیا سه چیز را پسندیدم. روزه تابستان، مهمانی دادن و پذیرایی از مهمان، جهاد در راه خدا.
پیامبر خدا فرمودند: «مَنْ أَفْطَرَ یَوْماً مِنْ رَمَضَانَ» اگر کسی می‌تواند بدون عذر روزه بگیرد، اگر بدون عذر کسی یک روز را عمداً بخورد، از نظر فقهی کسی عمداً بخورد، میگویند: باید غذا کند، کفاره هم باید شصت روز روزه بگیرد، یا شصت مسکین را طعام بدهد. حتی می‌فرمایند: اگر کل عمرت را به جبران این روز روزه بگیری، باز نمیشود. من امروز موظف بودم بگیرم، خدا همین امروز از من میخواهد.
شخصی آمد به امام صادق (ع) گفت: فلانی مسافر بوده است.گفتم: مسافرت چیست؟ ما روزه می‌گیریم. مسافر هم باشیم باز هم روزه می‌گیریم. امام صادق فرمود: اگر به من خبر بدهند، کسی در سفر روزه گرفته است، یک آقایی مسافر بوده وظیفه‌اش افطار بوده است. وظیفه‌اش این بوده روزه نگیرد. ولی گفته نه می‌گیرم. اگر در سفر از دنیا برود، به من خبر بدهند، من بر جنازه او نماز نمی‌خوانم. همین دین می‌گوید: اگر کسانی که توانایی دارند، یک روز را عمداً بخورند، تمام عمرشان نه، اگر تا آخر روزگار و پایان دنیا زنده باشند و روزه بگیرند، جبران آن یک روز که خوردند نمیشود.
در روایت داریم سفارش شده که ادم اگر به ماه رمضان رسید، دیگر مسافرت نرود. اگر هم می‌رود طوری باشد که در سفر روزه‌اش را بگیرد. مثلاً بعد از ظهر از وطنش برود، قبل از ظهر هم به آنجا برسد و قصد ده روز کند.
از امیرالمؤمنین(ع) روایت داریم که شیخ صدوق نقل کردند، امیرالمؤمنین فرمود: «لیس للعبد أن یخرج فی سفر إذا حضر شهر رمضان» (خصال/ج2/ص614) اگر ماه رمضان رسید، دیگر نباید مسافرت برود. حضرت به آیه شریفه سوره مبارکه بقره استدلال کردند. «فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ» (بقره/183) هرکس ماه رمضان را درک کرد، باید روزه بگیرد.
باز در حدیث دیگری شیخ صدوق در من لا یحضر و مرحوم کلینی در کافی دارد. از امام صادق(ع) است که فرمودند: وقتی ماه رمضان رسید جز در این موارد ضروری کسی مسافرت نرود. 1- جهاد در راه خدا، 2- یا سفر حج است. 3- مال قابل توجهی است که اگر انسان دنبالش نرود از بین می‌رود. 4- برادر ایمانی دارد، گرفتاری و مشکلی دارد. همین دینی که می‌گوید، مسافرت نرو، همین دین می‌گوید: اگر برادر مسلمانت گرفتاری دارد، به خاطرش مسافرت برو.
فصل گرما است، روزها بلند است. مشغول کار هستیم. خوب هست که کارفرماها مقداری تخفیف بدهند. اگر باور داریم خدا جبران میکند. شما کارگر ساختمانی داری، قرار بوده روزی هشت ساعت کار کند. شما بگو: ماه رمضان است. من دو ساعت برای خدا تخفیف می‌دهم. یقین داشته باش خدا جبران میکند و از جای دیگر میدهد. اگر میتوانیم خودمان به خودمان تخفیف بدهیم. کسانی که کارشان دست خودشان است، اگر میتوانیم خودمان ساعات کار خودمان را کم کنیم. حتی اگر میتوانیم تعطیل کنیم.
یک کسی به امام(ره) گفت: این ماه رمضان روزها بلند است و خیلی گرما است. گفته بودند: ما وقتی روزه می‌گیریم به کار دیگرمان نمی‌رسیم. امام فرمودند: روزه خودش کار است. اگر واقعاً چاره دارند، خودشان تخفیف بدهند تا از روزه ماه رمضان لذت ببرند.
کسانی هستند که واقعاً نمی‌توانند از کارشان بزنند. این دو راه دارد. یک راهش این است که انسان مسافرت برود. ولو مسافرت عمدی باشد یعنی برای فرار از روزه باشد. البته گفتیم: مسافرت مکروه است. ولی در عین حال چاره نیست.یک کسی کار سنگین دارد و نمی‌تواند روزه بگیرد، می‌توانند صبح اول وقت 4 فرسخی مسافرت بروند. آنجا روزه‌شان را افطار کنند. وقتی برگشت دیگر وظیفه ندارد روزه بگیرد، در سفر افطار کرده و برمی‌گردد. کشاورزها، نانواها، اگر کسانی کار سنگین دارند، یک پیشنهاد است.
مطلب دیگر راجع به دخترخانم‌هایی است که سال اول است روزه می‌گیرند، روزها طولانی و گرم است و دخترخانم‌ها توانایی‌شان کم است. پدر و مادرها در خانه غذای خوب تهیه کنند. حتی داریم که به مردها توصیه شده که در ماه رمضان به خانواده‌هایتان توسعه بدهید. «وَ عَلَى الَّذینَ یُطیقُونَهُ» (بقره/184) اگر کسانی نمی‌توانند روزه بگیرند، توانایی ندارند، «فِدْیَةٌ طَعامُ مِسْکینٍ» قرآن میفرماید باید کفاره بدهد. اگر دختر خانمی توانایی روزه گرفتن ندارد، کفاره بدهد.
مرحوم آیت الله سید محمد کاظم طباطبایی یزدی(ره) در عروة الوثقی فرمودند: یکی از شرایط روزه این است که برای انسان ضرر نداشته باشد. شما یکوقت یقین داری روزه برای انسان ضرر دارد، یک وقت گمان دارم که 80 درصد، 90 درصد روزه برای من مشکل است. احتمال عقلایی می‌دهم که روزه برای من ضرر داشته باشد. نباید بگیرم. فرمودند: ضعف کفایت نمی‌کند. روزه گرسنگی و تشنگی دارد. اگر قابل تحمل است باید ضعف را تحمل کرد. تشویق خیلی اثر دارد. خواهش میکنم در امر روزه داری دختران سال اولی، تشویق کنید. هم خانواده و هم بستگان تشویق کنید.
یکی از عزیزان می‌گفت: خدمت آیت الله مکارم رسیدیم. از کتاب سال ولایتی برنامه‌ای در قم هست، کتاب‌هایی با موضوع اهل‌بیت (ع) معرفی میشود. خدمت ایشان رفتیم و گفتیم: امسال کتاب شما انتخاب شده است. ایشان فرمودند: من نزدیک هشتاد سال عمر کردم. هیچ آرزویی ندارم. دنبال پول و مقام و شهرت نیستم. ولی همین که می‌بینم شما به این کتاب توجه کردید، خوشحال شدم. تشویق از نه ساله تا نود ساله جایز است. خانم‌ها، آقایان را تشویق کنند. آقایان، خانم‌ها را تشویق کنند.
بزرگواری می‌فرمود: مواظب باشید نکند یک وقت در ماه رمضان آبروی ماه رمضان را ببریم. یعنی ما بداخلاقی کنیم، یک مرد یا خانم بد اخلاقی کند که بچه‌ها بگویند: این چه ماه رمضانی است؟ آبروی ماه رمضان را نبریم.
در ماه رمضان یکسری مراقبت داشته باشیم. حضرت در نهج‌البلاغه در بخش کلمات حکمت آمیز، کلمه 145 میفرماید: «کَمْ مِنْ صَائِمٍ لَیْسَ لَهُ مِنْ صِیَامِهِ إِلَّا الْجُوعُ وَ الظَّمَأُ» چه بسا روزه‌دارهایی که از روزه جز گرسنگی و تشنگی سهمی ندارند. فقط یک وظیفه شرعی انجام دادیم و هیچ ترقی و تکاملی نداشتیم. «وَ کَمْ مِنْ قَائِمٍ لَیْسَ لَهُ مِنْ قِیَامِهِ إِلَّا السَّهَرُ وَ الْعَنَاءُ» چه بسا شب زنده دارانی که از شب زنده داری‌شان فقط بیدار بودن و خستگی کشیدند. «حَبَّذَا نَوْمُ الْأَکْیَاسِ وَ إِفْطَارُهُمْ» خوشا به حال آنهایی که می‌خوابند. بعضی بیدارند اما بیداری‌شان به گناه کشیده میشود. روزه باشیم ولی فقط گرسنگی و تشنگی است. مراقبت اول این است که این وسایلی که ما در خانه‌هایمان آوردیم، نظیر ماهواره، اینها با دعا و قرآن و روزه و نماز و افطار و مراقبت چشم و گوش نمی‌سازد. حداقل در ماه رمضان جمع کنیم. ماه رمضان وسایل گناه را برداریم.
الآن اگر بگویند: اسرائیل با موشک چندین فلسطینی را به شهادت رساند، ما ناراحت می‌شویم و علیه این کار اسرائیلی‌ها خشمگین می‌شویم و تظاهرات میکنیم. ما در برابر موشک نظامی دشمن فریاد میزنیم. آنوقت در برابر موشک فرهنگی دشمن چه میکنیم؟ این همان دشمنی بود که در داستان تحریم به طفل بیمار سرطانی ما رحم نکرد. آنوقت چطور میشود که موشک فرهنگی‌اش را خریداری میکنیم و در خانه‌هایمان می‌آوریم؟
یکی از قضات محترم از دوستان ما بود. به من می‌گفت: آقای حسینی این پرونده‌های دادگاه خانواده را ببینید، چند درصد این طلاق‌هایی که امروزه انجام میشود، الآن از هر سه ازدواج یکی طلاق است. ایشان می‌گفت: چقدر از طلاق‌ها به خاطر خیانت‌هایی است که در خانواده‌ها است و این خیانت‌ها به خاطر دیدن برنامه‌های خانوادگی است. طری به ما القاء میکنند که هیچ چیزی برای ما قبیح نباشد. اصلاً گناه معنا ندارد. این همان شبیه خونی است که مقام معظم رهبری فرمودند.
حضرت امیر نشسته بودند، یک کسی سفره افطار امیرالمؤمنی را آورد.این سفره افطار کیسه‌ای مهر و موم شده بود. یک نفر گفت: آقا از شما انتظار نداشتیم، شما بخیل هستی؟ حالا کسی یک مقدار نان از بغل این بخورد، چیزی نمیشود. حضرت تبسمی کردند. فرمودند: دوست ندارم چیزی وارد معده من شود که مسیر تهیه آن را نمی‌دانم.
خدا مرحوم میرزا زاهد را رحمت کند. میگویند ایشان یک مبلغی را برای ماه رمضان کنار می‌گذاشتند. همه اموال ایشان صد در صد پاک بوده است. ولی یک مبلغی را کنار می‌گذاشته می‌گفته: من به پاکی این یقین دارم. این را برای خرجی رمضان گذاشتم. حداقل سفره رمضان ما حلال باشد. عزیزانی که هنوز خمس مالشان را ندادند، چه مانعی دارد. به اندازه سفره سحرمان پاک کنیم. به دفتر مراجع تقلید رجوع کنیم بگوییم: آقا، این پول ما را برای ماه رمضان حلال کنید.
مرحوم زاهد می فرمودند: در نجف دزدی بود ولی روزه می‌گرفت. دم افطار که می‌شد خانه می‌رفت و می‌دید همه اموالش دزدی است. گاهی یک دو ساعت از افطار می‌گذشت، افطار نمی‌کرد. به افرادی التماس میکرد و می‌گفت: من مال پاکی ندارم. شما یک چیزی به ما بدهید. مراقبت دوم این است که انشاءالله نان حلال سر سفره‌ها ببریم.
مراقبت سوم این است که یکی از مشکلاتی که روزه را برای ما ایجاد میکند، مسأله غیبت است. در کتاب تحف العقول از پیامبر نقل شده است: «وَ الْغِیبَةُ تُفَطِّرُ الصَّائِمَ وَ عَلَیْهِ الْقَضَاءُ» (تحف‌العقول/ص13) غیبت روزه را باطل میکند و قضا دارد. نه به این معنی که بگوییم باطل شد و غذایی هم بخوریم. اکثر فقها فرمودند پاداش معنوی‌اش کم میشود. اما قضای بعد از رمضان ندارد. اما پیغمبر فرمود: اگر غیبت کردی، گوشه دفترت بنویس، من روز سوم ماه رمضان غیبت کردم، این روزه باطل شد، بعد از رمضان قضایش را به جا آورم. بعضی از بزرگان مثل شیخ طوسی فرمودند: واجب است قضای روزه را برجای آورید.
خدا فیض کاشانی را رحمت کند. می‌فرمودند: یک قطره آب روزه را باطل میکند. غبار غلیظ، دود روزه را باطل میکند. انوقت میشود با آبروی مؤمن بازی کرد، روزه باطل نشود؟
کسی داشت غیبت میکرد. روزه بود. پیغمبر شنید، فرمود: برایش غذایی بیاورید. این چه روزهای است؟!!!
مراقبت مهمی که باید بکنیم، روزه فقط عبادت فردی نیست. امیرالمؤمنین فرمودند: وقتی موقع افطار می‌شد، پیامبر می‌فرمودند: در خانه را باز کنید، هرکس میخواهد بیاید. امام سجاد فرمود: افطاری دادن به یک نفر از روزه بیشتر ثواب دارد.
در حالات پیامبر داریم، پیامبر از همه جود و سخاوتش بالاتر بود. بیشترین جود و سخاوت پیامبر در ماه رمضان بود. اگر کسانی اهل جود و سخاوت هستند، اوج سخاوتشان را باید در ماه رمضان نشان بدهند.
کسانی که توانایی دارند، در حد توان خودشان اطعام بدهند. کمک کنند. هرچه زودتر و بدون منت و آبرومندانه شروع کنند.
از پیامبر سؤال کردند که بهترین صدقه چیست؟ فرمودند: صدقه در ماه رمضان است. خیرات به پدر و مادر و بستگان هم در ماه رمضان انجام دهید.
امام سجاد(ع) یک روز که روزه می‌گرفتند، گوسفندی را قربانی می کردند، خود حضرت شخصاً آبگوشتی را درست می‌کردند. خودشان غذا را می‌چشیدند، این غذا را نزدیک افطار که می‌شد بین افراد توزیع می‌کردند. بعد می‌گفتند: افطار مرا بیاورید. افطار امام سجاد نان و خرما بود. ما اهل این کار نیستیم. ولی دیگران را شریک کنیم.
بیاییم در این ماه کمی از تجملات سفره‌های افطارمان کم کنیم و قدری هم به یاد دیگران باشیم. از خدا می‌خواهیم که به ما توفیق بدهد این مراقبت‌های ماه رمضان را در زندگی به جا آوریم.
